نقض حق مؤلف و راهکارهای جبران آن

نقض حق مؤلف در فضای قراردادی

شخص مؤلف پس از آفرینش اثر، در راستای بهره برداری مادی و معنوی از اثری که آفریده است، اقدام به انعقاد قراردادهای مختلفی با اشخاص گوناگون جهت نشر، تکثیر و پخش اثر می نماید. در این بین، تخطی هر کدام از طرف های قرارداد شخص مؤلف از مفاد قرارداد و شرایطی که در آن درج گردیده است، موجب ورود خسارت به حقوق انحصاری شخص مؤلف می گردد. به عنوان مثال، ممکن است شخص ناشر بدون اجازه شخص مؤلف، اقدام به ترجمه اثر و انتشار مجدد آن نماید و یا اثر را در نسخ و زمان متفاوتی نسبت به آنچه که مورد توافق قرار گرفته بود، منتشر نماید؛ این دست موارد حقوق مادی مؤلف را در معرض نقض قرار می دهد. همچنین شخص ناشر ممکن است بدون اجازه مؤلف، در اثر دست برده و اثر را مورد تغییر و تحریف قرار دهد و حتی نام مؤلف را از اثر حذف نموده و نام دیگری را در اثر درج نماید که این موارد نقض حقوق معنوی مؤلف، تلقی می گردد و ناشر موظف به جبران خسارت وارده به شخص مؤلف خواهد بود. در ذیل به یک نمونه پرونده اشاره می گردد:

-         به موجب پرونده ای، خواهان که مؤلف کتابی می باشد علیه شخص ناشری برای انتشار بدون مجوز خلاصه رمان معروفش در یک کتاب ادبی طرح دعوی نمود. عملیات خلاصه نویسی این کتاب به شکل غیر اصولی انجام شده بود و موضوعات فرعی داستان حذف و به عبارت دیگر کلیت داستان تغییر پیدا کرده بود. شخص مؤلف علاوه بر صدور دستور موقت مبنی بر جمع آوری نسخه خلاصه شده و جبران خسارت مادی، خوستار جبران خسارت معنوی نیز شده بود. در نهایت دادگاه به صدور دستور موقت و پرداخت خسارت مادی کفایت نمود (1).

 

 

نقض حق مؤلف در فضای غیر قراردادی

 اساساً به طور معمول، نقض حق مؤلف به صورت غیر مستقیم و در فضای غیر قراردادی تحت اشکال مختلفی از جمله رو نویسی، سایه نویسی و سایر مواردی که تحت عنوان سرقت علمی قرار دارد، صورت می پذیرد. در سال های اخیر به جهت گسترش فضای ارتباطی و پهناور شدن بسترهای مجازی نقض حق مؤلف به سرعت هرچه بیشتری صورت می پذیرد که نیاز است شخص مؤلف با حقوق خود و اختیاراتی که به موجب قانون به وی اعطا شده است، آشنا گردد. در ذیل به یک نمونه پرونده اشاره می گردد:

-          به موجب پرونده ای، شخصی به نام اقای "Raji" که آخرین سفیر کشور انگلیس در هنگام سلطنت نظام شاهنشاهی ایران بوده است، کتابی تحت عنوان "در خدمت تخت طاووس" را به قلم تحریر درآورد که به صورت سریالی در یکی از رومه های لندن چاپ می شد. شخصی به نام آقای "خاکباز" مطالب کتاب مذکور را به فارسی ترجمه و سپس بدون مجوز پدیدآورنده در یکی از رومه های فارسی زبان ایالات متحده امریکا منتشر نمود، نهایتاً پدیدآورنده علیه مترجم به دلیل ترجمه و انتشار غیر قانونی اثر طرح دعوی نمود. دادگاه پس از بررسی دلایل و دفاعیات خوانده، دستور موقت و دستوری در ارتباط با تعیین میزان خسارت وارده صادر نمود (2).

ضمانت اجراهای قانونی نقض حق مؤلف

گذشته از قواعد عام مسئولیت قراردادی و مسئولیت مدنی که در نظام حقوقی کشور مورد پذیرش قرار گرفته است، در قوانین موضوعه ایران و کنوانسیون های بین المللی برن و تریپس ضمانت اجراهایی در راستای احقاق حق از دست رفته مؤلف در نظر گرفته شده است که تحت دو عنوان اقدامات موقتی و احتیاطی و جبران خسارت مورد بحث قرار   می گیرند. اقدامات موقتی و احتیاطی به مجموعه اقداماتی اطلاق می شود که جهت جلوگیری از نقض قریب الوقوع، انهدام و جمع آوری نسخه های تقلبی صورت می پذیرد و از ورود خسارت بیشتر و یا استمرار خسارت جلوگیری می نماید. منتها جبران خسارت مربوط به زمانی است که نقض صورت گرفته باشد و شخص ناقض به موجب قانون موظف به پرداخت خسارت ناشی از نقض به شخص مؤلف می باشد. اطلاع داشتن مؤلفین از مبانی قانونی مرتبط با حقوق شان، علاوه بر اینکه دیگران را از نقض حقوق مؤلف منصرف می سازد، در بلند مدت منجر به فرهنگ سازی (مقاله ای در سایت موجود است) در کشور خواهد شد.

مبانی قانون اقدامات موقتی و احتیاطی ناشی از نقض حق مؤلف در حقوق ایران

-         در ماده 29 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مقرر شده است: مراجع قضایی می توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار  مورد شکایت  و ضبط آن، دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.»

-         در ماده 9 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مقرر شده است: مراجع قضایی مکلفند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی، به تقاضای او نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه کتب و نشریات و آثار صوتی موضوع شکایت و ضبط آن، تصمیم مقتضی اتخاذ کنند.»

مبانی قانونی جبران خسارت ناشی از نقض حق مؤلف در حقوق ایران

خسارات قابل مطالبه در حقوق ایران عبارتند از هرگونه خسارات مادی و معنوی از جمله هزینه های دادرسی، حق الوکاله منتها در ارتباط با خسارت عدم النفع (منافع از دست رفته شخص مؤلف) ناشی از نقض حق مؤلف، وحدت رویه ای وجود ندارد و این مهم همچنان مبهم باقی مانده است.

-         ماده 28 قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان هرگاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد و در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند مابه التفاوت از اموال مرتکب جرم جبران می شود.»

-         ماده 7 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی اشخاصی که عالماً و عامداً مرتکب یکی از اعمال زیر شوند علاوه بر تأدیه خسارت شاکی خصوصی به حبس جنحه ای از سه ماه تا یک سال  محکوم خواهند شد: 1ـ کسانی که خلاف مقررات مواد یک و دو و سه این قانون عمل کنند. 2ـ کسانی که اشیاء مذکور در ماده 3 را که به طور غیرمجاز در خارج تهیه شده به کشور وارد یا صادر کنند.»

-         ماده 8 قانون مذکور هرگاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد. در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند ما به التفاوت از اموال شخص حقیقی مسئول جبران می شود.»

 

نگارنده: احسان نعمتی

کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه مازندران

(1). ویور، دیوید (1392)، قواعد کپی رایت، ترجمه  شیما پور محمدی، چاپ اول، تهران، نشر میزان. ص 162

(2). ویور، دیوید (1392)، قواعد کپی رایت، ترجمه  شیما پور محمدی، چاپ اول، تهران، نشر میزان. ص 142

 

 

می‌توانید برای استناد به این مطلب از روش زیر استفاده کنید:

نعمتی، احسان (1397). راهکارهای جبران خسارت ناشی از نقض حق مؤلف. بازیابی روز ماه سال، از http://www.samimnoor.ir/view/fa/ArticleView?itemId=71